paleontologia - nauka zajmująca się badaniem historii życia na Ziemi na podstawie szczątków i śladów życia organizmów roślinnych i zwierzęcych
paleontolog - osoba zajmująca się paleontologią
DINOZAURY - istoty, które zdominowały świat ponad 160 mln lat temu
Czym były dinozaury?
dinozaury - nazwa ta jest z pewnością wszystkim znana w mniejszym lub większym stopniu. Określa grupę gadów żyjącą miliony lat temu na Ziemi.
Dinozaur – dosłownie znaczy
„straszny jaszczur”.
Dinozaury były gadami lądowymi.
Nie potrafiły latać ani pływać.
Różnice pomiędzy dinozaurami były bardzo duże. Niektóre były ogromne, inne maleńkie.
Dinozaury różniły się również rodzajem spożywanego pokarmu.
Dzielimy je na:
- roślinożerców
- mięsożerców
Kiedy żyły dinozaury?
dinozaury żyły w wiekach średnich Ziemi, czyli w erze mezozoicznej (wiele milionów lat temu). Pierwsze dinozaury pojawiły się około 230 milionów lat temu, a ostatnie wymarły około 65 milionów lat temu. Przyczyna ich śmierci nie jest znana.
Jak wyglądały?
dinozaury chodziły na dwóch lub czterech nogach, niektóre mogły poruszać się na oba sposoby - zależnie od potrzeb. Najciekawsze ogony miały dinozaury roślinożerne. Służyły im one do obrony. Nie wiemy, jaki kolor miała skóra dinozaurów. Z pewnością była ona jednak łuskowata i wodoodporna. Dzięki zachodzącym na siebie łuskom dinozaur pozostawał suchy i dobrze chroniony. Niektóre dinozaury posiadaly Kolce, które służyły dinozaurom roślinożernym do obrony.
Co jadły dinozaury?
mięsożerne dinozaury jadły inne dinozaury, a także całe mnóstwo innych stworzeń – od owadów, jaszczurek i ptaków do małych futerkowych ssaków, przypominających szczury. Dinozaury roślinożerne jadły liście krzewów i drzew.
Czemu dinozaury wyginęły?
-
potencjał biologiczny - przypuszcza się bowiem, że tak szybki i intensywny proces różnicowania i rozwoju dinozaurów spowodował nie mniej szybkie wyczerpywanie się tzw. potencjału biologicznego. Efektem tego była degeneracja (osłabienie) gatunków, które nie mogły już przystosować się do nowych warunków życia, jakie powstały na Ziemi pod koniec ery mezozoicznej.
Wulkany(ich wybuchom towarzyszyło wydzielanie do atmosfery znacznych ilości dwutlenku węgla CO2. Spowodowało to powstanie "efektu cieplarnianego" oraz znaczny wzrost temperatury powietrza, z czym nie mogły sobie poradzić dinozaury nie mające sprawnych mechanizmów utrzymania stałej temperatury ciała
-
procesy geologiczne - powstało wiele lokalnych mórz oddzielających niewielkie, izolowane fragmenty lądów. W tych warunkach dinozaury nie miały możliwości do dalszej ewolucji
-
rośliny - bardzo licznie pojawiły się rośliny kwiatowe: drzewa, krzewy i rośliny zielne. Ich twarde tkanki- przede wszystkim liście- były już niedostępne dla dinozaurów, które nie mogły ich strawić. Wymieranie gatunków roślinożernych oczywiście musiało pociągnąć za sobą zagładę dinozaurów drapieżnych
-
niska temperatura, śnieg i głód stopniowo doprowadziły te wielkie gady do całkowitej zagłady. Stało się tak między innymi i dlatego, że w czasie swojej długiej ewolucji dinozaury wyczerpały dane im przez naturę zdolności przystosowywania się do warunków środowiskowych.
Odkrywanie dinozaurów
szkielety dinozaurów były znajdowane już bardzo dawno. Ludzie uznawali je jednak za kości legendarnych smoków. Przełom nastąpił w 1822 roku, gdy żona lekarza Gideona Mantella - Mary Ann znalazła zęby jakiegoś zwierzęcia. Mantell wpadł na trop dinozaura, gdy zobaczył zakonserwowaną iguanę. Zauważył, że ząb należał do wielkiego, pradawnego gada. Nazwał go "ząb iguany"- Iguanodont. Co prawda naszkicował o wiele za długi ogon, a na czubku nosa umieścił kciuk, ale i tak był wspaniałym pionierem paleontologii. Iguanodont był jednym z pierwszych odkrytych dinozaurów.
Gatunki dinozaurów
różnego rodzaju źródła podają różne informacje na temat gatunków dinozaurów:
-
Tyranozaur (tyrannosaurus rex) -
„król gadów tyranów” - jest chyba najbardziej znanym z dinozaurów. Gdy w 1902 roku został odkryty jego szkielet, Henry Fairfield nazwał go Tyrannosaurus rex- "król gadów tyranów", ponieważ był to największy znaleziony do tamtych czasów szkielet mięsożercy - 14 metrów długości i 5 i pół metra wysokości. Żył 67 milionów lat temu w obydwu Amerykach, Chinach i Indiach. Jego szczęki o osiemnastocentymetrowych zębach zdolne byłyby z łatwością połknąć człowieka. Tyranozaur poruszał się na dwóch nogach. Każda jego stopa miała czterdzieści centymetrów. Jego przednie, krótkie stopy służyły Tyranozaurom prawdopodobnie do podnoszenia się z Ziemi po nocnym śnie. Miał wielkie, ostre jak piły, osiemnastocentymetrowe zęby, służące do rozszarpywania ofiary.
-
Stegozaur (stegosaurus) -
"zadaszony jaszczur" był czworonożnym gadem o małej głowie, grubym, niezgrabnym, siedmiometrowym ciele. Nazwa ta pochodzi od wielkich, ponad czterdziestocentymetrowych płyt na jego grzbiecie, służących prawdopodobnie do ocieplania lub schładzania całego ciała dzięki promieniom słonecznym. Eksperci sądzą również, że mogły one być jaskrawo ubarwione i służyły do zwabiania samic w okresie godowym.
Od innych dinozaurów wyróżniał go również ogon z czterema kolcami. Miały one po prawie 1 metrze długości i prawdopodobnie służyły do obrony przed mięsożercami. Stegozaury żyły ok. 140 milionów lat temu w Ameryce Północnej.
-
Brachiozaur - „ramienny jaszczur” - należał do jednych z największych dinozaurów - osiągały 23 metry długości, czyli tyle, co kort tenisowy, i 12 metrów wysokości - tyle co trzypiętrowy budynek. Zamieszkiwały dzisiejszą Afrykę i Amerykę Północną. Żyły w okresie górnej Jury, około milionów lat temu. Brachiozaur zjadał 1500 kg roślinności dziennie, czyli dziesięciokrotnie razy więcej niż słoń!
Brachiozaury poruszały się w stadach, co zapewniało łatwiejszą obronę przed drapieżnikami, ale zmuszało do przebywania wielkich odległości dziennie w celu poszukiwania pokarmu. Aby chociaż częściowo temu zapobiec, Brachiozaury miały wielką, dziesięciometrową szyję, co pozwalało na wyjadanie nawet bardzo wysoko ułożonych gałęzi drzew. Jeszcze do niedawna naukowcy sądzili, że Brachiozaury żyły w wodzie. Sądzono tak, ponieważ Brachiozaury w wodzie mogły oddychać z dużą łatwością dzięki wysoko na czubku głowy nozdrzami, byłyby zabezpieczone przed atakami drapieżników, a ich ciężar byłby łatwiejszy do utrzymania przez nogi dzięki wyporowi wody.
-
Triceratops -
"twarz o trzech rogach" -był to dinozaur o przeciętnej wielkości: dziewięć metrów długości i trzy metry wysokości. Był bardzo dobrze przystosowany do obrony i szarży. Na głowie Triceratops miał trzy rogi: jeden na czubku nosa, a dwa nad oczodołami. Wokół szyi miał on natomiast jaskrawy kostny kołnierz. Te dwie rzeczy pełniły funkcję obrony i kontrataku na drapieżnego napastnika, nawet Tyranozaura, oraz walki w okresie godowym z drugim samcem.
Walki między triceratopsami odbywały się również w celu wybrania przewodnika stada. W przepychankach między samcami Triceratopsy nie używały jednak swoich trzech jednometrowych rogów brwiowych do zadawania ran, znaleziono jednak skamieniałe uszkodzone kołnierze kostne. Wskazuje to na to, że walki samców były bardzo zażarte. Szarżujący nosorożec jest bardzo niebezpieczny, a co dopiero biegnący z szybkością 35 km/godz. Triceratops, nieco podobny, ale o wiele większy od nosorożca! Prawdopodobnie już sam widok szarżującego dinozaura potrafił odstraszyć nawet Tyranozaura. Triceratopsy żyły w górnej Kredzie, milionów lat temu w Ameryce Północnej.
-
Euplocefal (euoplocephalus) - dinozaur z rodziny ankylozaurów, posiadający kostny pancerz na grzbiecie oraz dwie kościane kule w ogonie, dzięki którym mógł skutecznie bronić się przed drapieżnikami nawet Tyranozaurami.
-
Iguanodont -
„ząb iguany” - dinozaur ten miał dziesięć metrów długości i pięć wysokości. Iguanodont żył w okresie dolnej Kredy, milionów lat temu. Zamieszkiwał bardzo wielkie obszary: Europę, Azję, Amerykę Północną i północną Afrykę. Miejsce, w którym znaleziono bardzo dużo szkieletów tych zwierząt to kopalnia w belgijskim miasteczku Bernissart. Górnicy natrafili tam na 39 całych szkieletów! Dowodzi to, że Iguanodonty poruszały się w grupach, co umożliwiało lepszą i łatwiejszą ochronę oraz obronę. Dinozaury te były czworonożne, mogły jednak poruszać się i sięgać do wyżej położonych gałęzi dzięki długiemu, płaskiemu ogonowi. Dzięki niemu Iguanodonty mogły też osiągać podczas ucieczki szybkość nawet 35 km/godz.
-
Diplodok –
„podwójna belka" - to 27-metrowej długości potwór osiągający 3 i pół metra wysokości. Machnięcie jego ogona mogło poważnie zranić, a nawet zabić drapieżnego wroga.
Dinozaury to dziwne stwory. Rządziły Ziemią przez 165 milionów lat. Były gadami żyjącymi na lądzie. Obecnie do
gadów należą:
jaszczurki, krokodyle, żółwie i węże.
Człowiek - taki mały - schemat przedstawiający różnicę między człowiekiem a poszczególnymi gatunkami dinozaurów
